ปราสาทนครหลวง โบราณสถานสำคัญแห่งหนึ่งในจังหวัดอยุธยา ตั้งอยู่อยู่ริมแม่น้ำป่าสักฝั่งทิศตะวันออก ตำบลนครหลวง จังหวัดอยุธยา เป็นปราสาทหลังใหญ่ที่สุดในวัดนครหลวง ซึ่งมีประวัติศาสตร์อันยาวนาน สร้างในสมัยสมเด็จพระเจ้าปราสาททอง ตั้งแต่ประมาณปี พ.ศ. 2174 มีความเชื่อและหลักฐานที่ชี้ให้เห็นถึงจุดประสงค์ในการสร้างที่ต่างกันออกไป บ้างก็ว่าเพื่อเป็นสถานที่พักร้อนระหว่างเสด็จไปนมัสการรอยพระพุทธบาทในจังหวัดสระบุรี บ้างก็ว่าสร้างเพื่อให้เป็นศาสนสถานเพื่อศาสนา ในด้านศิลปสถาปัตยกรรม ปราสาทนครหลวงถือว่าเป็นโบราณสถานที่มีความโดดเด่นแต่แตกต่างจากวัดหรือสิ่งก่อสร้างอื่นๆ ในอยุธยา เพราะเป็นสถาปัตยกรรมปราสาทหินแบบกัมพูชา โดยในส่วนของวัดปราสาทหลวงได้มีการสร้างเพิ่มในภายหลัง และยังมีจุดสำคัญอีกหนึ่งจุดก็คือ ชั้นบนมีมณฑปที่ประดิษฐานพระพุทธบาทถึงสี่รอยด้วยกัน และนอกจากปราสาทหลวงแล้ว ในบริเวณเดียวกันก็ยังมีสถาปัตยกรรมอื่นๆ และวัตถุโบราณสำคัญอีกมากมาย
